Gjithmonë i Freskët, Përndryshe Asgjë: Një Histori Shqiptare

“Arta, a është supa e freskët? Mos më thuaj që ke ngrohur atë të djeshmen!” Zëri i Ilirit më goditi si një shigjetë në shpinë, ndërsa unë përpiqesha të mbuloja aromën e supës që po ngrohej në tenxhere. Ishte ora shtatë e darkës, fëmijët sapo kishin mbaruar detyrat dhe unë mezi po mbaja sytë hapur nga lodhja. Por Iliri, si gjithmonë, kërkonte më të mirën – gjithmonë të freskët, gjithmonë të sapo bërë.

“Jo, Ilir, është e re,” gënjeva me zë të ulët, duke u lutur që të mos e dallonte. Por ai u afrua pranë sobës, hapi kapakun dhe nuhati me kujdes. “Kjo është ajo që bëre dje. E ndjej nga aroma. Nuk dua ushqim të ngrohur. Më mirë mos ha fare.”

Në atë moment, ndjeva një therje në zemër. Nuk ishte hera e parë që ndodhte kjo. Për vite me radhë, kam bërë çmos që t’i plotësoj dëshirat – jo vetëm në kuzhinë, por në çdo aspekt të jetës sonë. Në fillim më dukej normale: “Burrat shqiptarë janë kështu,” më thoshte mamaja ime kur qaja në telefon. “Duhet t’i shërbesh burrit.” Por tani, pas dhjetë vitesh martesë, ndihesha si një hije e vetes sime.

Fëmijët më panë me sy të trishtuar. Dritani, djali i madh, u përpoq të thoshte diçka: “Babi, supa është shumë e mirë. Mami ka punuar gjithë ditën.” Por Iliri ngriti dorën: “Ti nuk di gjë nga këto punët e burrave.”

Mora frymë thellë dhe u përpoqa të mos shpërtheja. Në mendje më kaluan të gjitha ato net kur kam qëndruar zgjuar deri vonë duke gatuar byrekun që ai donte për mëngjes, apo kur kam lënë punën time si mësuese për t’u kujdesur për shtëpinë dhe prindërit e tij të moshuar. Çdo herë që përpiqesha të flisja për lodhjen time, ai më kujtonte se “kështu është jeta e gruas shqiptare”.

Por atë natë diçka ndryshoi brenda meje. Ndërsa Iliri u ul në kolltuk dhe nisi të shfletonte telefonin, unë u ula në tavolinën e kuzhinës dhe fillova të qaja në heshtje. Vajza ime e vogël, Bora, erdhi pranë meje dhe më përqafoi: “Mami, pse je kaq e trishtuar?”

Nuk dija ç’t’i thosha. Si t’ia shpjegoja një fëmije se dashuria mund të kthehet në barrë? Se sakrifica ime ishte bërë aq e madhe sa nuk dalloja më ku filloja unë dhe ku mbaronte familja ime?

Të nesërmen në mëngjes, ndërsa po përgatisja kafen për Ilirin, ai më foli pa më parë në sy: “Sot do vij vonë. Mos harro të bësh pite me spinaq siç bënte mamaja ime.”

Nuk i thashë asgjë. Në vend të kësaj, dola në ballkon dhe pashë qiellin gri të Tiranës. M’u kujtua koha kur isha studente në Fakultetin e Filologjisë – plot ëndrra dhe energji. Atëherë besoja se do bëja diçka të madhe me jetën time. Tani isha kthyer në një robot që gatuante dhe pastronte pa pushim.

Në drekë më mori në telefon motra ime, Lira: “Arta, hajde sonte tek unë. Do bëjmë një natë vajzash.” Në fillim hezitova – Iliri nuk i pëlqente që unë të dilja pa lejen e tij. Por këtë herë vendosa ndryshe.

Kur Iliri u kthye në shtëpi atë mbrëmje, i thashë: “Sonte do dal me Lirën. Ti mund ta ngrohësh vetë ushqimin.” Ai u ngrys: “Çfarë janë këto budallalliqe? Gruaja duhet të jetë në shtëpi!”

Për herë të parë pas shumë vitesh, nuk u zmbrapsa: “Edhe unë jam njeri, Ilir. Kam nevojat dhe dëshirat e mia.”

Ai u ngrit i inatosur: “Nëse nuk je e zonja të mbash shtëpinë siç duhet, ndoshta duhet të mendosh dy herë për këtë martesë.”

Fjalët e tij më dogjën si zjarr. Por këtë herë nuk qava. U vesha dhe dola nga dera pa kthyer kokën pas.

Në shtëpinë e Lirës ndjeva një lehtësim që nuk e kisha provuar prej kohësh. Qeshëm, folëm për ëndrrat tona të vjetra dhe për jetën që na kishte ndryshuar pa pyetur fare për dëshirat tona.

Kur u ktheva natën vonë, Iliri ishte ende zgjuar. M’u afrua me zërin e butësuar: “Arta… ndoshta isha pak i ashpër sot.”

E pashë drejt në sy: “Nuk është vetëm sot, Ilir. Është çdo ditë. Unë nuk jam vetëm një grua që gatuan ushqim të freskët. Jam nënë, jam motër, jam mësuese… jam Arta.”

Ai heshti gjatë. Për herë të parë dukej sikur po mendonte vërtet.

Ditët që pasuan ishin plot tensione dhe heshtje. Por unë fillova të ndryshoj – nisa të lexoj përsëri librat që i kisha lënë përgjysmë, nisa të shkruaj poezi natën vonë kur fëmijët flinin.

Një ditë Dritani më pyeti: “Mami, pse nuk bën më gjithçka që kërkon babi?”

E mora pranë dhe i thashë: “Sepse edhe mami ka nevoja dhe ëndrra. Nuk është gabim t’i kërkosh dikujt respekt.”

Iliri nisi ta kuptonte gradualisht se dashuria nuk matet me pjatat e freskëta apo me shtëpinë gjithmonë perfekte. Filloi të ndihmonte më shumë me fëmijët dhe madje një mbrëmje solli vetë bukën nga furra.

Por rruga drejt barazisë nuk është e lehtë as në Shqipëri sot. Shumica e grave rreth meje ende heshtin para kërkesave absurde – nga frika se mos humbasin familjen ose respektin e lagjes.

Unë ende luftoj çdo ditë me veten: a po bëj mirë që kërkoj më shumë? A do ta kuptojë ndonjëherë Iliri se dashuria është partneritet?

Ndoshta shumë prej jush janë ndjerë si unë – midis detyrimit dhe dëshirës për liri.

A është vërtet detyra jonë si gra shqiptare të harrojmë veten për hir të familjes? Apo ka ardhur koha të kërkojmë respektin që meritojmë?