Kthimi i Suzana-s: Kujtimet që Nuk Falin

“Mos u afro te dera, Suzana! Mos harro çfarë kanë thënë për ne!” Zëri i nënës sime, Bardha, më ndiqte si hije ndërsa zbrisja nga autobusi i vjetër në qendër të fshatit. Era e lagësht e qershorit përplasej me fytyrën time, ndërsa sytë e banorëve më shponin si gjilpëra. Ishte njëzet vjet që kisha ikur nga ky vend, njëzet vjet që kisha lënë pas gjithçka—por asgjë nuk ishte harruar.

Nëna më priti në prag me duar të dridhura. “Suzana, zemra ime, a je ti vërtet?” Ajo më përqafoi fort, sikur të donte të më fuste brenda trupit të saj, të më mbronte nga gjithçka. Por unë ndjeva se as dashuria e saj nuk do të mjaftonte këtë herë.

Në mbrëmje, kur errësira mbuloi rrugicat dhe zhurmat u shuan, dëgjova pëshpëritjet nga dritarja. “Erdhi ajo? Vajza e Bardhës? Po, ajo që s’e di kush është babai!” Zëri i Liries, fqinjës sonë, ishte i mprehtë si brisk. Nëna uli kokën. “Mos i dëgjo, bija ime. Kanë mbetur po ata njerëz.”

Por si mund të mos i dëgjoja? Fshati im i vogël në jug të Shqipërisë kishte kujtesë të gjatë dhe zemër të ngushtë. Kur linda unë, Bardha ishte vetëm një vajzë e re, pa burrë, pa mbështetje. Babai im kurrë nuk u përmend me emër—ishte një sekret që e mbante vetëm ajo dhe ndoshta ndonjë tjetër që kishte parë më shumë seç duhej atë natë të largët vere.

U rrita mes shikimeve të ftohta dhe fjalëve të pathëna. Në shkollë, fëmijët më quanin “e paemërta”. Mësuesja ime, zonja Vjollca, më shihte me keqardhje. “Suzana, je vajzë e zgjuar,” më thoshte shpesh, “por duhet të jesh e fortë.” Nuk e kuptoja atëherë pse duhej të isha më e fortë se të tjerët.

Kur mbusha tetëmbëdhjetë vjeç, vendosa të iki. Nëna qau gjithë natën. “Mos më lër vetëm,” lutej ajo. Por unë nuk mundesha më. U nisa për Tiranë dhe pastaj për Itali, duke kërkuar një jetë ku emri im të mos ishte njollosur nga mëkati i dikujt tjetër.

Tani isha kthyer. Kisha ndërtuar një jetë timen jashtë vendit—një punë modeste, pak miq, asnjë lidhje serioze. Por gjithmonë ndjeja boshllëkun që vetëm kthimi mund ta mbushte. Doja të besoja se njerëzit kishin ndryshuar.

Por fshati nuk kishte ndryshuar. Të nesërmen dola në rrugicën kryesore. Një grup burrash pinin kafe te lokali i Gencit. Kur kalova pranë tyre, heshtja ra si perde. Njëri prej tyre, Agroni, që dikur më kishte ndihmuar me detyrat e matematikës, më pa drejt e në sy: “Suzana, pse u ktheve? Këtu s’ka vend për ty.”

U ndala përballë tij. “Kam ardhur për nënën time. Për shtëpinë time.”

Ai qeshi hidhur. “Shtëpia jote është aty ku të pranojnë.”

U largova me zemër të thyer. Në mbrëmje, nëna u përpoq të më ngushëllonte. “Mos u mërzit, bija ime. Do t’i kalojnë këto.” Por ajo vetë nuk besonte asnjë fjalë.

Ditët kalonin ngadalë dhe çdo ditë ishte një betejë e re. Një natë trokiti dera fort. Ishte Liria me burrin e saj, Petritin.

“Bardha,” tha Liria me zërin plot helm, “duhet ta kuptosh që kthimi i Suzana-s po na prish qetësinë. Fëmijët tanë pyesin pse ajo s’ka baba.”

Nëna u ngrit në këmbë dhe për herë të parë pashë forcën tek ajo: “Suzana është vajza ime dhe ka po aq të drejtë sa çdo fëmijë tjetër këtu!”

Petriti tundte kokën: “Nuk është çështje e thjeshtë. Fshati ka rregullat e veta.”

Unë shpërtheva: “Çfarë rregullash janë këto? Pse duhet të vuaj unë për gabimet ose zgjedhjet e dikujt tjetër? Pse duhet të jetoj gjithë jetën time nën hijen e një sekreti?”

Ata ikën pa thënë asnjë fjalë tjetër.

Të nesërmen në mëngjes gjetëm derën tonë të lyeme me bojë të zezë: “Turpi i fshatit”. Nëna ra në gjunjë dhe qau me zë.

Kaluan javët dhe unë fillova ta ndjeja veten gjithnjë e më shumë si një fantazmë në vendin tim. Vetëm një person guxoi të afrohej—Ardiani, djali i farmacistit.

Një pasdite më gjeti te kroi i fshatit.

“Suzana,” tha ai butësisht, “e di që nuk është e drejtë çfarë po ndodh. Por njerëzit këtu kanë frikë nga ndryshimi.”

“Po unë? Unë jam njeri si ata! A nuk kam edhe unë frikërat e mia?”

Ai uli kokën: “E di… por duhet kohë.”

“Sa kohë? Një jetë? Dy jetë?”

Ai nuk pati përgjigje.

Një natë vendosa t’i kërkoj nënës sime të më tregonte gjithçka për babanë tim.

“Bardha,” i thashë me zërin që më dridhej nga emocionet dhe inati i mbledhur prej vitesh, “dua ta di kush është babai im.”

Ajo heshti gjatë. Pastaj filloi të flasë me zërin që mezi dëgjohej:

“Ishte një djalosh nga qyteti… erdhi këtu për punët e komunës… U dashuruam marrëzisht… Premtoi se do kthehej… por kurrë nuk u kthye. Kur mora vesh që isha shtatzënë, familja ime më përzuri… Fshati më ktheu shpinën… Vetëm ti ishe drita ime.”

Lotët rridhnin faqeve të saj.

“Pse nuk ike edhe ti?”

Ajo ma shtriu dorën: “Sepse doja që ti ta dije se ke rrënjë… edhe kur rrënjët janë të dhimbshme.”

Atij muaji i fundit në fshat iu bashkua edhe një lajm tjetër: nëna u sëmur rëndë. Mjeku i fshatit tha se ishte vonuar shumë për t’u kuruar.

Në netët pa gjumë pranë shtratit të saj, mendova gjatë për gjithçka që kisha kaluar—për turpin që nuk ishte imi, për dashurinë që nuk mjaftoi kurrë ta mbroj nënën time nga urrejtja e botës.

Kur ajo mbylli sytë përgjithmonë, isha vetëm unë në dhomën e vogël me muret gri dhe kujtimet që nuk falnin.

Në varrim erdhën pak njerëz—disa nga keqardhja, disa nga detyrimi. Pas ceremonisë, Liria iu afrua varrit dhe pëshpëriti: “Tani mund të ikësh.”

U ula pranë varrit dhe preka tokën mbi trupin e nënës sime.

“A thua vallë do vij një ditë kur ky vend do dijë të fal? Apo gjithmonë do jetojmë nën hijen e së kaluarës?”

A ju ka ndodhur edhe juve të ndiheni të huaj në vendin tuaj? Si mund ta thyejmë këtë zinxhir paragjykimesh që na ndan nga njëri-tjetri?