Është shumë vonë për ndryshime: Nuk ka më kthim pas

— Lirije, mos harro recetën! — më thirri infermierja nga fundi i korridorit, ndërsa unë mbaja torbën e vogël të rrobave dhe një dosje të trashë me analiza në dorë. U ndala për një çast, duke ndjerë se këmbët më dridheshin. Spitali i Tiranës kishte një erë të veçantë, një përzierje klori dhe shprese të lodhur. Mjeku më pa në sy, u përpoq të buzëqeshte: — E kemi bërë tonën. Tani është radha jote të kujdesesh për veten.

Nuk i thashë asgjë. Në fyt më ishte mbledhur një grusht lotësh që nuk doja t’i shihte askush. E dija që sëmundja ime nuk ishte më çështje operacioni apo ilaçesh. Ishte çështje kohe. Dhe koha, për mua, kishte filluar të rridhte si rërë nga gishti.

Kur dola jashtë, dielli i shtatorit më verboi. Në stacionin e autobusit, njerëzit flisnin për fillimin e vitit të ri shkollor, për çmimet që ishin rritur, për politikën që s’ndryshonte kurrë. Unë mbaja dorën mbi barkun tim të shterur nga operacionet dhe mendoja: “A është vonë për ndryshime? A mund të kthehem në atë që isha?”

Në shtëpi më priste bashkëshorti im, Petriti. Kishte vite që marrëdhënia jonë ishte bërë si një këmishë e vjetër: e grisur në vende të padukshme, por ende e veshur nga zakonet. Ai më pa me sy të lodhur, pa shumë fjalë.

— Si je? — pyeti shkurt.

— Mirë… — gënjeva.

Ai uli kokën mbi gazetën e tij. Në atë heshtje, dëgjova zhurmën e orës së murit dhe frymëmarrjen time të rënduar. Vajza jonë, Elira, ishte kthyer nga Italia vetëm pak ditë më parë. Kishte vite që punonte atje si infermiere. Kur hyri në dhomë, aroma e parfumit të saj mbushi ajrin.

— Mami, duhet të pushosh! — tha ajo me një ton urdhërues.

— Nuk jam fëmijë, Elira! — ia ktheva me inat.

Ajo u afrua dhe më përqafoi fort. Për një çast ndjeva ngrohtësinë që kisha harruar. Por pastaj u largua dhe filloi të kontrollonte ilaçet mbi tavolinë.

— Nuk ke pirë asnjërin sot! — më qortoi ajo.

— Nuk dua t’i pi! Nuk dua të jetoj si një hije! — shpërtheva papritur.

Petriti ngriti kokën nga gazeta:

— Lirije, mos fillo prapë! Të gjithë kemi hallet tona!

— Po hallet e mia kush i dëgjon? — bërtita unë.

Në atë moment, ndjeva se po mbytesha nga gjithë ato vite heshtjeje dhe sakrifice. Kam qenë gjithmonë ajo që ka duruar, që ka heshtur kur duhej të fliste, që ka punuar pa u ankuar kurrë. Kam qenë nënë, grua, motër, por kurrë Lirije.

Elira u ul pranë meje:

— Mami, pse nuk më ke treguar kurrë sa ke vuajtur?

E pashë në sy dhe pashë veten time të re tek ajo: plot ëndrra, plot shpresë. Por jeta në Shqipëri nuk është e lehtë për gratë si unë. Gjithmonë duhet të jesh e fortë, gjithmonë duhet të sakrifikosh.

— Sepse nuk doja t’ju shqetësoja… — pëshpëriva.

Elira më mori dorën:

— Po tani? Tani që është vonë?

Fjalët e saj më goditën si thikë. Ishte vërtet vonë? Apo thjesht nuk kisha guxuar kurrë të kërkoja më shumë nga jeta?

Ditët kalonin ngadalë. Petriti vazhdonte rutinën e tij: punonte në kopështin e vogël pas shtëpisë, lexonte gazetat, shihte lajmet. Unë rrija në dhomën time dhe shihja tavanin. Elira mundohej të më mbante gjallë me biseda për Italinë, për jetën atje, për mundësitë që kishte humbur sepse kishte zgjedhur të kujdesej për mua.

Një natë, kur dritat ishin fikur dhe vetëm zhurma e frigoriferit dëgjohej në shtëpi, Elira hyri në dhomën time.

— Mami…

— Po?

— A ke qenë ndonjëherë e lumtur?

Pyetja e saj më la pa fjalë. Mendova për ditët kur isha vajzë në fshat, kur vrapoja zbathur nëpër arat me grurë. Mendova për natën e parë me Petritin, kur më premtoi se do ta ndërtonim jetën tonë bashkë. Mendova për lindjen e Elirës… Dhe pastaj gjithçka u mbulua nga rutina: puna në fabrikë, radhët për bukë gjatë viteve ’90, frika nga varfëria.

— Nuk e di… — i thashë sinqerisht.

Elira qau në heshtje pranë meje.

— Mami, dua të bësh diçka vetëm për veten tënde! Për herë të parë!

E pashë vajzën time dhe ndjeva një dhimbje të thellë: sa shumë i kisha kërkuar asaj pa ia thënë kurrë? Sa shumë i kisha mohuar vetes?

Të nesërmen dola në ballkonin e vogël. Ajri ishte i freskët dhe zogjtë këndonin mbi telat elektrik. Për herë të parë pas shumë kohësh vendosa të shkoj te parukierja poshtë pallatit. Elira insistoi të më shoqëronte.

Në sallon gratë flisnin për dasma, për emigracionin, për burrat që pinin shumë raki dhe nuk ndihmonin në shtëpi. Parukierja më pa me dashamirësi:

— Lirije, flokët i ke ende të bukura! Mos u mërzit!

Qesha lehtë. Për një çast ndjeva sikur po rilindja.

Kur u kthyem në shtëpi, Petriti na pa i habitur:

— Çfarë ke bërë kështu?

— Kam bërë diçka për veten time! — i thashë me zërin që më dridhej nga emocionet.

Ai uli kokën dhe nuk foli. Por në sytë e tij pashë një lloj pendese që nuk ma kishte treguar kurrë.

Ditët kaluan dhe unë nisa të shkruaj një ditar. Shkruaja gjithçka që nuk kisha guxuar ta them: frikërat e mia, ëndrrat e mia të pathënë, dashurinë time për Elirën dhe madje edhe inatin tim ndaj Petritit.

Njëmbrëmje Elira lexoi disa faqe nga ditari im dhe qau fort:

— Mami, ti je heroinë!

Qesha mes lotëve:

— Jo bijë… Jam thjesht njeri që ka gabuar shumë.

Tani jam këtu, duke pritur fundin me më pak frikë. Kam mësuar se asnjëri prej nesh nuk është i vonuar për ndryshim — edhe kur koha është kundër nesh.

A është vërtet tepër vonë për t’u falur? Apo duhet vetëm pak guxim për ta nisur nga fillimi? Çfarë do bënit ju po të ishit në vendin tim?