Kur Zbulova Borxhet e Burrit dhe Kush Më Shpëtoi nga Humbja

“Mos ma lër nënën vetëm!” – zëri i Artës, vajzës sime, më tronditi në atë mëngjes të ftohtë marsi, ndërsa qëndronim pranë varrit të Bardhit. Toka ende e lagur nga shiu i natës më dukej si një humnerë që po më thithte brenda. Nuk qava. Nuk bërtita. Vetëm shikoja duart e mia të mpira, sikur të ishin të dikujt tjetër.

Bardhi ishte gjithçka për mua. Gati dyzet vjet martesë, dy fëmijë, një shtëpi të vogël në periferi të Tiranës, shumë kujtime të hidhura e të ëmbla. Por tani, gjithçka dukej si një përrallë që dikush tjetër e kishte jetuar. Kur njerëzit filluan të largoheshin nga varreza, Arta më përqafoi fort. “Mami, do të rri disa ditë me ty. Nuk dua të jesh vetëm.”

Nuk i thashë asgjë. Brenda meje kishte nisur një stuhi që nuk mund ta ndaloja dot. Në mbrëmje, kur shtëpia u boshatis nga vizitorët dhe heshtja ra si një batanije e rëndë mbi gjithçka, hapa dollapin e Bardhit. Doja të ndjeja aromën e tij edhe një herë, të prekja këmishën e tij të preferuar blu. Por aty gjeta diçka që nuk e prisja: një zarf të trashë me letra banke, fatura, dhe një bllok shënimesh.

Fillova t’i lexoj me duar që më dridheshin. Çdo faqe ishte si një goditje në zemër: kredi të pashlyera, borxhe tek njerëz që as nuk i njihja, shuma marramendëse që nuk mund t’i përballoja as në ëndrrat më të këqija. “Si ka mundësi?” pëshpërita me zë të ulët. “Pse nuk më the asgjë?”

Ditët që pasuan ishin një makth. Banka më telefonoi për këstin e kredisë së shtëpisë – një kredi që Bardhi kishte marrë pa më treguar. Një burrë i panjohur trokiti në derën time: “Jam Shpëtimi, mik i Bardhit. Ka lënë ca gjëra pezull me mua…” Zëri i tij ishte i ftohtë dhe i prerë. M’u desh të pranoja se burri im kishte marrë para hua edhe nga njerëz të lagjes.

Arta dhe djali im, Liri, u tronditën kur ua tregova gjithçka. “Si ka mundësi që babi na ka fshehur kaq shumë?” pyeti Liri me zë të dridhur. “Ndoshta donte të na mbronte,” tha Arta, por në sytë e saj pashë frikën që ndjeja edhe vetë.

Fillova të shisja bizhuteritë e mia, disa orendi të vjetra, madje mendova edhe për shtëpinë. Por askush nuk donte ta blinte në atë kohë krize. Çdo natë flija me mendimin se nesër mund të trokisnin përsëri në derë për të kërkuar lekët.

Një mbrëmje, ndërsa po qaja në heshtje në kuzhinë, dëgjova trokitje në derë. Ishte motra ime, Mira. “Erdha se ndjeva që ke nevojë për mua,” tha ajo duke më përqafuar fort. I tregova gjithçka mes lotësh. Mira më dëgjoi pa më ndërprerë.

“Kam ca para mënjanë,” tha ajo pas pak. “Janë kursimet e jetës sime, por dua t’i përdor për ty.” U ndjeva keq t’i pranoja, por nuk kisha rrugë tjetër.

Ditët kalonin dhe borxhet nuk mbaronin kurrë. Njëri pas tjetrit vinin njerëz që kërkonin lekët e tyre. Njëri prej tyre ishte Agroni, ish-shoku i Bardhit nga fshati. Ai u ul në kuzhinën time dhe më pa drejt në sy: “Bardhi ka qenë burrë i mirë, por ka bërë gabime të mëdha. Unë do mundohem t’i shtyj pagesat sa të mundem.”

Në atë moment ndjeva një lloj turpi dhe falenderimi njëkohësisht. Ishte hera e parë që dikush nuk vinte vetëm për të marrë, por edhe për të dhënë pak mirëkuptim.

Një natë vonë, ndërsa po kontrolloja letrat e fundit në zarf, gjeta një letër me shkrimin e Bardhit:

“E dashur Drita,
Nëse po lexon këtë letër, do të thotë se unë nuk jam më aty për ty. Më fal që nuk t’i tregova dot problemet e mia. U përpoqa ta mbaja familjen larg shqetësimeve, por gabova rëndë. Tani je vetëm dhe duhet ta përballosh këtë barrë pa mua. Të lutem mos humb shpresën. Fëmijët kanë nevojë për ty.”

Lotët më rrodhën pa pushim atë natë. E urreva dhe e doja njëkohësisht Bardhin për atë që kishte bërë.

Ditët u kthyen në javë dhe javët në muaj. Borxhet filluan të pakësohen falë ndihmës së Mirës dhe Agronit, por edhe falë punës sime si mësuese private në lagje. Arta u kthye në Itali ku punonte si infermiere dhe dërgonte çdo muaj ca para.

Një ditë, ndërsa po pastroja oborrin, Shpëtimi – ai burri i ftohtë – u shfaq përsëri te porta.

“Drita,” tha ai me zërin e tij karakteristik, “kam ardhur jo vetëm për borxhin… Kam ardhur sepse Bardhi më ka kërkuar diçka para se të vdiste.”

U shtanga.

“Ai më tha: ‘Nëse unë nuk ia dal dot, ndihmoje Dritën sa të mundesh.’”

S’e besoja dot atë që dëgjoja.

Shpëtimi nxori nga xhepi një zarf tjetër me para dhe ma la mbi tavolinën e kuzhinës.

“Nuk është shumë,” tha ai me turp, “por është gjithçka që kam mundur të kursej këtë vit.”

Nuk dija ç’ti thosha. Vetëm qava.

Në fund arrita t’i shlyej pothuajse të gjitha borxhet. Shtëpia mbeti ende mbi kokën time dhe fëmijët filluan ta vizitonin më shpesh.

Por ajo që nuk do ta harroj kurrë është se ndihma erdhi nga njerëzit që kurrë nuk do t’i kisha menduar: motra ime Mira – me të cilën ishim zënë prej vitesh për gjërat më banale – dhe Shpëtimi, njeriu që gjithmonë e kisha parë si të ftohtë dhe interesaxhi.

Tani çdo mbrëmje ulem pranë dritares dhe pyes veten: Sa pak njohim ata që kemi pranë? Sa herë i gjykojmë njerëzit pa ditur çfarë zemre fshihet pas tyre? A do ishit ju në gjendje ta falnit dikë që ju ka lënë barrën më të rëndë në jetë?